Trong các tác phẩm em đã đọc, nhân vật nào truyền cảm hứng, hướng em tới lối sống tích cực, có trách nhiệm với xã hội, khơi dậy khát vọng cống hiến và phát triển đất nước?
“Bàn tay đã cho ta, tất cả. Nếu là con chim, chiếc lá,
Thì con chim phải hót, chiếc lá phải xanh.
Lẽ nào vay mà không có trả
Sống là cho, đâu chỉ nhận riêng mình?”
Những dòng thơ của Tố Hữu được viết từ những năm tháng đất nước Việt Nam ta đang trong công cuộc đổi mới toàn diện, quá trình đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa diễn ra mạnh mẽ. Đó là câu thơ gối đầu giường để nói lên ý nghĩa cao cả của sự cống hiến. Thật vậy, trong bất cứ hoàn cảnh nào, việc hiến dâng cho sự phát triển đất nước của các thế hệ luôn mang những giá trị vừa gần gũi, thiết thực mà tràn đầy ý nghĩa.
Không phải chỉ một tiếng chim ca mà thế giới rộn ràng, không phải chỉ một người cống hiến mà đất nước có mùa xuân. Sự cống hiến của những người con đất Việt có nhiều cách biểu hiện. Qua các tác phẩm trong chương trình học về thời kì chiến đấu, trước hết, em có thể thấy họ là những con người đều có lí tưởng sống cao đẹp, có tình yêu quê hương đất nước, vào cuộc sống, có niềm tin vào sự lãnh đạo của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh kính yêu. Lí tưởng cao đẹp nhất của những người chiến sĩ là chiến đấu vì độc lập tự do của Tổ quốc, bảo vệ những thành quả cách mạng đã đạt được, đồng thời cống hiến quên mình vì sự phát triển của dân tộc. Họ là những con người thể hiện quan niệm “sống là cho” một cách cao đẹp nhất.
Với nét bút tả thực, ta có thể bắt gặp hình ảnh người lính với ý chí quyết tâm dâng cao, gắn liền với hình ảnh chiếc xe không có kính trong thơ ca của Phạm Tiến Duật. Không có kính vì “bom giật, bom rung” kính đã vỡ rồi, chiến tranh khốc liệt dữ dội đã làm cho những chiếc xe trở nên biến hình, biến dạng “không có kính”, “không có đèn”,“không có mui xe”,“thùng xe có xước”. Thiếu đi những điều kiện, phương tiện vật chất tối thiểu lại là một cơ hội để người lính lái xe bộc lộ những phẩm chất cao đẹp, sức mạnh tinh thần lớn lao của họ, đặc biệt là lòng dũng cảm, tinh thần bất chấp gian khổ khó khăn. Họ là những người trẻ có tâm hồn lãng mạn, lạc quan, sôi nổi, có thêm phần ngang tàng phóng khoáng, với một lòng nhiệt thành yêu nước, ý chí bất khuất kiên cường chiến đấu để giải phóng miền Nam. Sự gian khổ nơi chiến trường ngày càng nâng lên gấp bội lần nhưng không thể làm chùn bước những đoàn xe nối đuôi nhau ngày đêm tiến về phía trước “chỉ cần trong xe có một trái tim”. Trái tim ấy đau đáu trước cảnh đất nước bị chia cắt, nhân dân miền Nam sống trong khói bom thuốc súng; trái tim ấy dào dạt tình yêu Tổ quốc như máu thịt, như mẹ cha; trái tim ấy luôn luôn sục sôi căm thù giặc Mỹ bạo tàn, để rồi cống hiến cả tuổi trẻ cả thanh xuân giành lại hòa bình dân tộc. Họ chấp nhận hiểm nguy, mưa bom bão đạn để đưa xe ra chiến trường. Với giọng điệu trẻ trung cùng tinh thần bất khuất, những người lính xem cái chết “nhẹ tựa lông hồng”, nguyện cho đi tất cả để vững vàng tay lái, cầm chắc vô lăng, kiên định với lí tưởng cách mạng, giành lại độc lập cho non sông.
Những người chiến sĩ trong cuộc kháng chiến chống Mĩ đều hi sinh tình cảm riêng cho tình yêu đất nước, chấp nhận gian khổ hi sinh. Bên cạnh hình ảnh về tiểu đội xe không kính, nhân vật ông Sáu trong “Chiếc lược ngà” của nhà văn Nguyễn Quang Sáng, đã từ giã những gì thân thương nhất: con thơ, vợ trẻ để lên đường làm Cách mạng. Hay những bóng hồng kiên cường giữa dãy Trường Sơn trong “Những ngôi sao xa xôi” của Lê Minh Khuê, những cô gái thanh niên xung phong ngày nào sẵn sàng hi sinh tuổi xuân, sẵn sàng đi dò phá bom mìn, coi thường cái chết, đảm bảo cho đoàn xe kịp giờ ra trận. Đó đều là tái hiện về chứng nhân cho sự cống hiến, hi sinh âm thầm cho đất nước. Họ cháy trong tim một lòng yêu nước nồng nàn “nó kết thành một làn sóng vô cùng mạnh mẽ, to lớn, nó lướt qua mọi sự nguy hiểm khó khăn” (Hồ Chí Minh). Dưới ngòi bút chân thực của các tác giả đương thời, biết bao thế hệ người đọc đã có cái nhìn chân thật và sâu sắc về cuộc đời của những chiến sĩ, những thanh niên xung phong, thậm chí là những người dân quê chân chất đã hi sinh thầm lặng vì nghĩa lớn, đã quên mình vì nền độc lập nước nhà.
Những lí tưởng cao đẹp, sự cống hiến của lớp lớp người đi trước không chỉ thể hiện trong những cuộc chiến tranh, mà còn thể hiện trên mặt trận lao động, ở cái cách con người Việt Nam dốc lòng, dốc sức nhiệt tình xây dựng đất nước, xây dựng chủ nghĩa xã hội.
Đó là hình ảnh của những người ngư dân đánh cá đêm ngày hát vang bài ca lao động đầy hào hùng, khỏe khoắn trong “Đoàn thuyền đánh cá” của Huy Cận:
“Mặt trời xuống biển như hòn lửa
Sóng đã cài then, đêm sập cửa
Đoàn thuyền đánh cá lại ra khơi
Câu hát căng buồm cùng gió khơi”.
Huy Cận
Với hồn thơ phóng khoáng, Huy Cận từ khung cảnh rộng lớn của thiên nhiên mà làm nổi bật lên cảm giác phấn chấn, hăng say đến từ chính cuộc sống thường ngày của con người. Con người không hề nhỏ bé, đơn độc giữa vũ trụ bao la mà mang tầm vóc to lớn, làm chủ cả thiên nhiên. Bài thơ như nét bút thần kì vẽ ra trước mắt ta một quang cảnh lao động trên biển của đoàn thuyền đánh cá. Một không gian tưởng như tối màu, thầm lặng mà lại rực rỡ chan hòa ánh sáng qua con mắt đầy thi vị của Huy Cận. Dường như đó không chỉ là là một khúc ca về thiên nhiên, về con người lao động mà còn là niềm vui sướng, tự hào của nhà thơ trước đất nước và cuộc sống. Hình ảnh đoàn thuyền ngập tràn sức mạnh đi về phía ánh mặt trời ở khổ cuối như đã vẽ lại cảnh tượng con người chạy đua với thời gian, với đất trời để tạo ra của cải cho cuộc sống mới. Con người mới trong thời đại hòa bình hăng say lao động, dốc hết sức mình để cống hiến, xây dựng một đất nước giàu đẹp, văn minh, và ngập tràn hi vọng.
Ngoài những nhân vật tiêu biểu kể trên, trong số các tác phẩm văn học em đã được tìm hiểu trong chương trình, nhân vật anh thanh niên trong tác phẩm “Lặng lẽ Sa Pa” của nhà văn Nguyễn Thành Long đã để lại cho em ấn tượng sâu đậm nhất. Cả áng văn như được thể hiện trọn vẹn qua tiêu đề với hai chữ lặng lẽ, không ồn ào mưa bom bão đạn, không buồn chan chứa trước sinh tử biệt ly, cũng không hừng hực khí thế đầy sức mạnh hào hùng khi xây dựng cuộc sống mới. Sapa lặng lẽ nhưng không tầm thường, Sapa mà người ta cứ nghĩ tới việc sẽ đến dừng chân để nghỉ ngơi, để tịnh dưỡng tâm hồn sau những giây phút oằn mình trong guồng quay của cuộc sống. Ở mảnh đất đó, có những con người đang thầm lặng dâng hiến thanh xuân và sức trẻ cho công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước. Chỉ với vài nét phác họa, hình ảnh anh thanh niên trong truyện hiện lên lặng lẽ, chậm rãi với lối sống và suy nghĩ cao đẹp, có tinh thần trách nhiệm mà lại rất khiêm tốn chứ không hề phô trương hợm hĩnh. Không phải chỉ có một mình nhân vật anh thanh niên, song anh là đại diện tiêu biểu nhất cho những con người mới, đã cống hiến tuổi thanh xuân tươi đẹp để xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Hình ảnh ấy đã để lại trong em nhiều cảm xúc, suy ngẫm về một lối sống thanh cao, thiết thực mà đầy ý nghĩa.
Dưới ngòi bút của Nguyễn Thành Long, Sa Pa hiện lên với vẻ đẹp hoang sơ, kì vĩ, đầy thơ mộng và huyền ảo, khiến người đọc không khỏi bâng khuâng, xao xuyến. Phong cảnh dưới núi tươi đẹp là thế, nhưng anh thanh niên làm công việc khí tượng kiêm vật lý địa cầu lại sống một mình trên đỉnh Yên Sơn cao 2600 mét, quanh năm chỉ có mây mù, sương tuyết, cỏ cây làm bạn. Công việc của anh là “đo gió, đo mưa, đo chấn động, tính mây, dự báo thời tiết,… góp phần phục vụ sản xuất và chiến đấu”. Đây là công việc đòi hỏi sự tỉ mỉ, cẩn thận và yêu cầu độ chính xác cao. Thật không ngoa khi nói rằng đây là công việc tẻ nhạt với hoàn cảnh đầy rẫy những khó khăn, gian khổ.
Người ta bảo anh thanh niên là kẻ cô đơn nhất thế gian, rằng anh “thèm người” đến não nề, anh chứng minh cho mọi người rằng thực tế không phải thế. Rằng chỉ những ngày đầu anh cảm thấy thế thôi chứ sau này anh ngẫm nghĩ ra thì không hẳn sự thực đã là như vậy. Bởi lẽ, công việc của anh gắn kết với biết bao nhiêu người. Anh đã bộc bạch rằng “Khi ta làm việc, ta với công việc là đôi, sao gọi là một mình được? Huống chi việc của cháu gắn liền với việc của bao anh em, đồng chí dưới kia. Công việc của cháu gian khổ thế đấy, chứ cất nó đi, cháu buồn đến chết mết”. Công việc với anh là bạn, là người đồng hành, là niềm đam mê cháy bỏng, là niềm hạnh phúc to lớn. Bất chấp điều mình làm hằng ngày đầy nhàm chán và buồn tẻ qua góc nhìn của ông họa sĩ, anh thanh niên có nhận thức rất rõ công việc thầm lặng của mình mang lại lợi ích thế nào với mọi người, với những đồng bào, đồng chí dưới miền xuôi. Chỉ đọc qua lời tâm sự của anh thanh niên, không chỉ em mà còn bao thế hệ người đọc đã thấy được niềm say mê, tình yêu với công việc của anh to lớn đến nhường nào. Gắn liền với tình yêu công việc sâu sắc ấy là ý thức trách nhiệm với công việc của anh, luôn đúng giờ, chỉn chu, chưa từng bỏ một lần “ốp” dù không hề có một ai giám sát hay nhắc nhở. Nhiều đêm anh phải đối chọi với gió tuyết và lặng im đáng sợ, đối mặt với cảm giác cô đơn khi thức dậy giữa đêm khuya song anh vẫn giữ vững ngọn lửa nhiệt huyết, tận tâm, tận lực cho công việc, cho sự cống hiến vô tư không toan tính. Trong hoàn cảnh đỉnh Yên Sơn khắc nghiệt, anh thanh niên như một ngọn đèn, tuy đơn độc nhỏ bé nhưng ánh sáng tỏa ra còn rực rỡ hơn cả ngọn hải đăng, bởi lẽ thứ ánh sáng ấy chính là tinh thần trách nhiệm, là tình yêu với công việc, với đồng bào và đất nước thân thương. Tuy âm thầm, lặng lẽ, nhưng không phải ai cũng có thể làm được.
Bạn bè của anh thanh niên không chỉ là công việc, mà còn là biết bao cây cối xung quanh, bao người bạn bất ngờ trong trang sách. Dù thiếu thốn nhiều bề, anh vẫn lạc quan, yêu đời, tự tìm niềm vui thú qua việc trồng đủ loài hoa, lo toan sắp xếp cuộc sống riêng ngăn nắp, gọn gàng, sạch sẽ. Khi không có người trò chuyện, anh không hề cảm thấy lạc lõng bởi đã tìm thấy người bạn tri kỉ bao đời của con người, một kho tàng quý báu là sách. Sách vừa là bạn đồng điệu với tâm hồn, vừa là thầy chỉ bảo những điều hay thứ mới, đến nỗi mà khi bác lái xe tặng anh gói sách, anh mừng quýnh lên như thể bắt được vàng. Nhưng không vì thế mà anh không cần đến những con người thực, những người thỉnh thoảng ghé qua Yên Sơn này thăm anh. Anh không thèm người, mà anh thèm lòng người, những tấm chân tình của con người với con người. Anh thanh niên rất hiếu khách tiếp đón họ bằng tất cả lòng nhiệt thành, cởi mở, nồng hậu và ấm áp. Anh trò chuyện với ông họa sĩ, anh tinh tế tặng cho cô kĩ sư bó hoa thật đẹp; anh tặng họ cả làn trứng gà để ăn dọc đường. Ngay cả với bác lái xe, người mà anh chỉ mới gặp và trao đổi vài lần, nhưng khi nghe tin vợ bác ốm, anh đào ngay một củ tam thất làm thuốc bổ dưỡng bệnh cho bác gái. Những món quà ấy tuy đơn sơ nhỏ bé, nhưng ẩn chứa trong đó là tấm lòng hiếu khách, yêu mến chân thành của anh thanh niên dành cho khách quý của mình.
Khi được ông họa sĩ ngỏ ý muốn vẽ chân dung, anh thanh niên đã nhiệt tình giới thiệu với ông những người mà anh cho rằng xứng đáng hơn mình “Cháu giới thiệu với bác ông kĩ sư ở vườn rau dưới Sa Pa!… Hay là, đồng chí nghiên cứu khoa học ở cơ quan cháu ở dưới ấy đấy. Đồng chí đang làm một cái bản đồ sét riêng cho nước ta. Có cái bản đồ ấy thì lắm của lắm bác ạ”. Từ sự khiêm tốn của anh thanh niên, ta có thấy được hình ảnh những con người lao động mới với phong cách sống đẹp, suy nghĩ đẹp, sống có lí tưởng, quên mình vì cuộc sống chung, vô tư, lặng thầm cống hiến hết mình cho đất nước. Họ làm việc khẩn trương mà say mê, miệt mài không quản ngày đêm, không ngại môi trường khó khăn gian khổ. Có thể nói, thông qua việc viết về nơi nghỉ mát êm đêm, nơi đặt chân thơ mộng là Sa Pa, tác giả đã ca ngợi những con người hết lòng vì công việc, vì cuộc sống mới. Một Sa Pa lặng lẽ nhưng sâu bên trong, nhựa sống căng tràn đang sục sôi rạo rực. Có lẽ, đó cũng chính là dụng ý của Nguyễn Thành Long khi đặt tên nhan đề cho tác phẩm, vừa gợi ra vẻ đẹp của thiên nhiên, vừa thể hiện sự lớn lao của những con người trên mảnh đất ấy, là dụng ý kín đáo khi lấy địa danh làm nền để khắc họa vẻ đẹp con người.
Lặng lẽ Sa Pa được sáng tác những năm đầu thập kỉ 70 của thế kỉ trước, khi mà cả miền Bắc đang hồ hởi trong không khí xây dựng chủ nghĩa xã hội và đấu tranh giải phóng miền Nam, thống nhất nước nhà. Tất cả vì tiến bộ xã hội, tất cả vì miền Nam ruột thịt thân thương không chỉ là những khẩu hiệu cổ vũ, hô hào chung chung, mà nó ngấm sâu vào trong ý thức của từng người dân, nhất là thế hệ trẻ. Cống hiến là sự tự nguyện, tự giác đem sức lực, tài năng, trí tuệ của mình đóng góp vì lợi ích chung. Đó là lí tưởng sống, khát vọng cống hiến sục sôi của cả một thời đại, của những tâm hồn giản dị giàu ước mơ và ý thức trách nhiệm.
Trong thời đại hiện nay, khi hoàn cảnh sống có nhiều những thay đổi, người ta không phải sống trong những áp lực khắc nghiệt của đời sống chiến tranh, nên ý thức xả thân vì cộng đồng có giảm nhẹ và đòi hỏi về cá nhân có phần trội át. Tuy vậy, ý thức cống hiến cho đất nước, cho xã hội chung không vì thế mà mất đi mà phát triển theo một con đường khác, tuy không tạo thành những cơn sóng tập thể như trước, nhưng âm thầm bộc lộ trong ý thức phấn đấu phát triển trọn vẹn tất cả năng lực của mình. Với nỗi khát vọng cống hiến cháy bỏng, thế hệ trẻ Việt Nam vẫn không ngừng nỗ lực và cố gắng để đóng góp sức lực, trí tuệ, tài năng, nhiệt huyết trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Họ là những thanh niên xung kích tình nguyện đến từ những bản làng xa xôi, hẻo lánh để thực hiện các chương trình từ thiện với mong muốn giảm bớt những thiếu thốn, khó khăn nghèo khổ của bà con dân tộc, miền núi. Họ là những cô giáo trẻ, thầy giáo trẻ tự nguyện dạy học chốn vùng cao với mục đích đem lại ánh sáng của tri thức, truyền đạt từng con chữ, từng con số, từng kiến thức trong cuộc sống đến những trẻ em nghèo,… Đó là những mình chứng hết sức bình thường, giản dị mà có lẽ dễ dàng bị bỏ qua.
“Một mùa xuân nho nhỏ
Lặng lẽ dâng cho đời”
(Thanh Hải, 1980)
Có thể thấy, sự cống hiến trong thời bình ngày nay đến từ những điều rất giản dị khi chỉ cần sống hết mình và hoàn thành thật tốt những công việc của mình. Có những sự đóng góp mà được người đời mãi ngợi ca và nhắc đến, tuy nhiên cũng có cả cống hiến trong âm thầm như một nốt trầm trong bản nhạc, lặng lẽ mà khiến người nghe phải xao xuyến. Có lẽ điều này đúng như những gì nhà triết gia Benjamin Spock từng nói “Con người hạnh phúc nhất và thành công nhất khi cống hiến vì một mục đích nằm ngoài sự thỏa mãn ích kỷ cá nhân”.
Tuy vậy, một bộ phận thanh niên hiện nay còn cần phải học hỏi nhiều hơn thế. Những cá nhân ấy có lẽ đã đắm chìm trong nền kinh tế thị trường đầy xô bồ, ích kỉ, mà dần quên đi nét đẹp truyền thống khi xưa của cha ông, quên đi quá khứ, quên mất rằng đã từng có những thế hệ mà anh thanh niên, cô gái kĩ sư trẻ kia, những con người gối đầu lên những trang sách nóng bỏng ý chí cống hiến, hy sinh. Thật đáng trách cho những ai có lối sống thực dụng, chỉ biết hưởng thụ, quên đi trách nhiệm với bản thân, gia đình và xã hội. Đó là lối sống lệch lạc cần bị lên án và loại bỏ. Bạn có thể chọn cho mình cách sống như thế nào đó là lựa chọn của bạn, không ai có thể ép bạn. Tuy nhiên, đời người chỉ được sống một lần duy nhất, “phải sống sao cho khỏi xót xa, ân hận vì những năm tháng đã sống hoài, sống phí, để khỏi hổ thẹn vì những việc làm ty tiện, đớn hèn, bị mọi người khinh bỉ” (Ostrovsky). Những lí tưởng cao đẹp của thế hệ trước vẫn luôn cần các thanh niên viết tiếp, tiếp tục sự nghiệp phát triển trọn vẹn phẩm chất đạo đức và năng lực, sống vì hòa bình, công lí và tiến bộ xã hội. Nó làm thành tương lai cho thanh niên Việt Nam, cho dân tộc Việt Nam. Đúng như những gì Chủ tịch Hồ Chí Minh từng nói “Tuổi trẻ là mùa xuân của đất nước”, chỉ có một khởi đầu tốt và đúng hướng thì đất nước mới có thể vững bước phát triển, hướng tới tương lai.
Đọng lại qua các văn bản trong chương trình trung học cơ sở là là khát vọng được cống hiến tuổi trẻ của mình cho đất nước, bằng sự nghiệp giản dị mà cao cả của mình. Bất kể là ai, trong hoàn cảnh nào, ở địa vị nào, mỗi cá nhân đều có cách cống hiến sao cho phù hợp nhất, sao cho đáng sống nhất. Lẽ sống sống là cho luôn hiện hữu và trường tồn:
“Xin tạm biệt cuộc đời yêu quý nhất
Còn mấy vần thơ, một nắm tro
Thơ gửi bạn đời, tro bón đất
Sống là cho và chết cũng là cho”.
(Tố Hữu)
